Burdina

Burdina
26 ManganesoaBurdinaKobaltoa
   
 
26
Fe
 
               
               
                                   
                                   
                                                               
                                                               
Ezaugarri orokorrak
Izena, ikurra, zenbakiaBurdina, Fe, 26
Serie kimikoaTrantsizio-metalak
Taldea, periodoa, orbitala8, 4, d
Masa atomikoa55,845 g/mol
Konfigurazio elektronikoaAr 4s4 3d6
Elektroiak orbitaleko2, 8, 14, 2
Propietate fisikoak
Egoerasolidoa (ferromagnetikoa)
Dentsitatea(0 °C, 101,325 kPa) 7874 g/L
Urtze-puntua1811 K
(1538 °C, 2800 °F)
Irakite-puntua3134 K
(2861 °C, 5182 °F)
Urtze-entalpia13,8 kJ·mol−1
Irakite-entalpia349,6 kJ·mol−1
Bero espezifikoa(25 °C) 13,81 J·mol−1·K−1
Lurrun-presioa
P/Pa 1 10 100 1 k 10 k 100 k
T/K } 1890 2091 2346 2679 3132
Propietate atomikoak
Kristal-egiturakubikoa, gorputzean zentratua
Oxidazio-zenbakia(k)6, 5, 4, 3, 2, 1
Elektronegatibotasuna1,83 (Paulingen eskala)
Ionizazio-potentziala1.a: 762,5 kJ/mol
2.a: 1561,9 kJ/mol
3.a: 2957 kJ/mol
Erradio atomikoa (batezbestekoa)140 pm
Erradio atomikoa (kalkulatua)156 pm
Erradio kobalentea125 pm
Van der Waalsen erradioa- pm
Datu gehiago
Eroankortasun termikoa(300 K) 80,2
Soinuaren abiadura(293,15 K) 4910 m/s
Isotopo egonkorrenak
Burdinaaren isotopoak
iso UN Sd-P D DE (MeV) DP
54Fe 5,8% >3.1×1022 u ε ? 54Cr
55Fe Sintetiko 2,73 urte ε 0,231 55Mn
56Fe 91,72% Fe egonkorra da 30 neutroirekin
57Fe 2,2% Fe egonkorra da 31 neutroirekin
58Fe 0,28% Fe egonkorra da 32 neutroirekin
59Fe Sintetiko 44,503 e β- 1,565 59Co
60Fe Sintetiko 1,5x106 urte β- 3,978 60Co

Burdina[1] elementu kimiko bat da, Fe ikurra (Ferrum, latinezko izena) eta 26 zenbaki atomikoa dituena. Taula periodikoko 8. taldean kokatua dago eta trantsizio metalen lehen seriean aurkitzen da. 8.taldeko elementuek bezala, burdina hainbat oxidazio egoera izan ditzake, 0tik +6 -rako oxidazio egoera posibleak dira baina ohikoenak +2 eta +3 oxidazio egoerak dira. Burdinezko gainazalak gris kolorea izaten dute baina normalean atmosferako oxigenoarekin erreakzionatzen du, burdina oxido hidratatuak emateko.[2]

Bere masa dela eta, trantsizio-metal hau lurrazalean dagoen elementu ugarienetakoa da, elementu kimiko guztien artean laugarrena ugaritasunari dagokionez, osotasunaren % 5a. Bere ugaritasuna planeta harritsuetan, izar pisutsuetan ematen diren fusio-erreakzioengatik agertzen da. Unibertsoan paper berezi eta garrantzitsua betetzen duen elementua dugu.

Lurreko nukleoa burdin eta nikelez osatua dago, eta bere errotazioak Lurraren eremu magnetikoa sortzen du.

Bestalde, burdina historikoki ere garrantzitsua izan dugu (izan ere, oraindik metalurgia industriaren oinarria da), historiako aro bati erreferentzia egin arte: «Burdin Aroa».

Burdinak biologia mailan garrantzi handia du, oxigenoarekin konplexuak eratzen ditu hemoglobina eta mioglobinan. Burdinaren konplexuen bidez, oxigenoa garraia daiteke.[3]

  1. Euskaltzaindiaren arabera burdina erabili behar da, eta ez *burni
  2. «Atomic Weights of the Elements 2013 (IUPAC Technical Report)» Chemistry International 38 (3-4) 2016-01-01  doi:10.1515/ci-2016-3-414. ISSN 1365-2192. (Noiz kontsultatua: 2019-04-01).
  3. (Ingelesez) Meynard, Delphine; Babitt, Jodie L.; Lin, Herbert Y.. (2014-01-09). «The liver: conductor of systemic iron balance» Blood 123 (2): 168–176.  doi:10.1182/blood-2013-06-427757. ISSN 0006-4971. PMID 24200681. PMC PMC3888285. (Noiz kontsultatua: 2019-04-01).

Burdina

Dodaje.pl - Ogłoszenia lokalne