Arwyddair | Fe Orchfygwn Angau neu Famwlad |
---|---|
Math | ynys-genedl, gwladwriaeth sofran, gwladwriaeth unedol, gwladwriaeth comiwnyddol, gwlad |
Prifddinas | La Habana |
Poblogaeth | 10,985,974 |
Sefydlwyd | |
Anthem | El Himno de Bayamo |
Pennaeth llywodraeth | Manuel Marrero Cruz |
Cylchfa amser | UTC−05:00, America/Havana |
Gefeilldref/i | Santa Fe |
Iaith/Ieithoedd swyddogol | Sbaeneg |
Daearyddiaeth | |
Rhan o'r canlynol | America Ladin, America Sbaenig, Y Caribî |
Arwynebedd | 109,884 km² |
Gerllaw | Môr y Caribî, Gwlff Mecsico |
Yn ffinio gyda | Unol Daleithiau America, y Deyrnas Unedig |
Cyfesurynnau | 22°N 79.5°W |
Gwleidyddiaeth | |
Corff deddfwriaethol | Cynulliad Cenedlaethol Pwer y Bobl |
Swydd pennaeth y wladwriaeth | Arlywydd Ciwba |
Pennaeth y wladwriaeth | Miguel Díaz-Canel |
Swydd pennaeth y Llywodraeth | Prif Weinidog Ciwba |
Pennaeth y Llywodraeth | Manuel Marrero Cruz |
Arian | peso (Ciwba) |
Canran y diwaith | 3 ±1 canran |
Cyfartaledd plant | 1.615 |
Mynegai Datblygiad Dynol | 0.764 |
Gwlad sofran yn Ynysoedd y Caribî yw Gweriniaeth Ciwba (Sbaeneg: República de Cuba). Fe'i lleolir hi i'r de o'r Unol Daleithiau, i'r gorllewin o Haiti a'r Ynysoedd Turks a Caicos, i'r gogledd o Jamaica ac Ynysoedd Caiman ac i'r dwyrain o Fecsico. Ciwba yw'r ynys fwyaf ym Môr y Caribî. Y brifddinas yw La Habana (Havana).
Arwynebedd swyddogol Gweriniaeth Ciwba yw 109,884 km sg (42,426 mi sg) - heb y dyfroedd tiriogaethol. Prif y wlad, sy'n rhoi iddi ei henw, yw'r ynys fwyaf yng Nghiwba ac yn y Caribî, ac mae ganddi arwynebedd o 104,556 km sg. Mae'r Weriniaeth hefyd yn cynnwys Isla de la Juventud a sawl ynysfor (archipelago). Ciwba yw'r wlad ail fwyaf poblog yn y Caribî ar ôl Haiti, gyda 10,985,974 (2023)[1] o drigolion.[2]
Roedd pobl Ciboney Taíno'n byw yn y diriogaeth a elwir bellach yn Ciwba o'r 4edd mileniwm CC hyd at wladychu'r ynys gan Sbaen yn y 15g.[3] O'r 15fed ganrif, roedd yn wladfa, yn rhan o Sbaen hyd at Ryfel Sbaen-America 1898, pan feddiannwyd Ciwba gan yr Unol Daleithiau.
Fel gweriniaeth fregus, ym 1940 ceisiodd Ciwba gryfhau ei system ddemocrataidd, ond arweiniodd radicaleiddio gwleidyddol cynyddol ac ymryson cymdeithasol at coup d'état ac unbennaeth ddilynol o dan Fulgencio Batista ym 1952.[4] Arweiniodd llygredd agored a gormes o dan reolaeth Batista at ei ddisodli yn Ionawr 1959 gan 'Fudiad 26 Gorffennaf', a sefydlwyd rheolaeth gomiwnyddol wedi hynny o dan arweinyddiaeth Fidel Castro.[5][6][7] Ers 1965, mae'r wladwriaeth wedi'i llywodraethu gan Blaid Gomiwnyddol Cuba . Roedd y wlad yn destun cynnen yn ystod y Rhyfel Oer rhwng yr Undeb Sofietaidd a'r Unol Daleithiau, a bu bron i ryfel niwclear ddechrau yn ystod Argyfwng Taflegrau Ciwba ym 1962. Mae Ciwba yn un o ychydig o wladwriaethau sosialaidd Marcsaidd-Leninaidd sy'n bodoli, lle mae rôl y Blaid Gomiwnyddol wedi'i hymgorffori yn y Cyfansoddiad. O dan Castro, roedd Ciwba'n ymwneud ag ystod eang o weithgareddau milwrol a dyngarol ledled Affrica ac Asia.[8]
Yn ddiwylliannol, mae Ciwba'n cael ei hystyried yn rhan o America Ladin.[9] Mae'n wlad aml-ethnig y mae ei phobl, gyda'i diwylliant a'i harferion yn deillio o sawl tarddiad, gan gynnwys pobloedd Taíno Ciboney, cyfnod hir o ddylanwad Sbaenaidd, caethwasaeth Affricanaidd a pherthynas agos â'r Undeb Sofietaidd yn y Rhyfel Oer.
Mae Ciwba yn aelod sefydlol o'r Cenhedloedd Unedig, y G77, y Mudiad Heb Aliniad, Sefydliadau Gwledydd Affrica, Caribïaidd a Môr Tawel, ALBA a Sefydliad Gwledydd America. Yn y 2020au roedd ganddi un o unig economïau dan gynllun y byd, ac mae'r diwydiant twristiaeth ac allforion llafur medrus, siwgr, baco a choffi yn dominyddu ei heconomi. Yn hanesyddol mae Ciwba wedi perfformio'n well na gwledydd eraill y rhanbarth ar sawl dangosydd economaidd-gymdeithasol, megis llythrennedd,[10][11] marwolaethau babanod isel a disgwyliad oes uchel.[12][13]
Mae gan Giwba drefn awdurdodaidd un blaid lle na chaniateir gwrthwynebiad gwleidyddol.[14][15][16] Ceir etholiadau yng Nghiwba ond nid ydyn nhw'n ddemocrataidd.[17][18] Dywedir bod sensoriaeth gwybodaeth (gan gynnwys cyfyngiadau i'r rhyngrwyd) yn helaeth,[19][20] ac mae newyddiaduraeth annibynnol i raddau'n n cael ei hatal yng Nghiwba.[21] Mae Gohebwyr Heb Ffiniau wedi enwi Ciwba fel un o'r gwledydd gwaethaf yn y byd dros ryddid y wasg.[22][23]
Mae'r rhan fwyaf o economi Ciwba yn dibynnu ar daliadau.
Castro created a one-party government to exercise dictatorial control over all aspects of Cuba's political, economic, and cultural life. All political dissent and opposition were ruthlessly suppressed
The number of individuals who have been jailed or deprived of their freedom in labor camps over the 50 years of Castro's dictatorship is estimated at around 200,000