Wariacje, temat z wariacjami – samodzielna forma muzyczna lub część większego utworu instrumentalnego: sonaty, symfonii, koncertu o dość swobodnej budowie. Istotą tej formy są zmiany, jakim podlega temat lub jego motywy. Liczba i rodzaj wariacji zależy od inwencji kompozytora, waha się od kilku do kilkunastu. Temat może być własny, zaczerpnięty z dzieła innego kompozytora lub oparty na motywach z muzyki ludowej.
W wariacjach wprowadzane są:
Forma ta była używana od renesansu. Jest ona powiązana blisko z improwizacją.
Znane wariacje: