Eksykat

Eksykat^[1] lub zielnik grzybów – kolekcja zasuszonych grzybów^[2]. Dla podobnej kolekcji zasuszonych roślin używa się określenia zielnik^[3].

Eksykaty grzybów sporządza się głównie w celu udokumentowania znaleziska. Zachowany eksykat pozwala nawet po wielu latach na rozstrzygnięcie wątpliwości co do prawidłowości oznaczenia gatunku. Gdy jest dobrze przechowywany, nawet po długim czasie (kilkaset lat) można sporządzić z niego preparaty mikroskopowe i przeanalizować cechy jego mikroskopowej budowy^[2]. Takie kolekcje eksykatów są przechowywane w wielu instytucjach i muzeach. Są wykorzystywane w różnych badaniach naukowych, zwłaszcza podczas rewizji taksonomicznej. Np. Ferdinand Christian Gustav Arnold zebrał w ciągu swojego życia około 150 000 eksykatów grzybów. Przechowywane są w Botanische Staatssammlung in Munich, a ich opisy są w prezentowane w czasopiśmie Arnoldia. Część z tych opisów jest dostępna w internecie^[4]. Władysław Wojewoda w Instytucie Botaniki PAN w Krakowie zgromadził kolekcję licząca około 53 000 eksykatów grzybów^[5].

Jest jeszcze drugi powód, dla którego sporządza się eksykaty – konieczność przeprowadzenia obserwacji mikroskopowych. Wymagają one sporo czasu, którego w sezonie grzybowym często brakuje. Często jest to niemożliwe, ze względu na brak mikroskopu i odczynników (np. gdy znajdujemy się na wyjeździe terenowym)^[1].

Eksykaty grzybów muszą być zupełnie suche, tak aby stały się twarde i kruche. Tylko niewielkie okazy można wysuszyć na słońcu. W sezonie grzewczym można suszyć na kaloryferze. Gdy to niemożliwe, mykolodzy używają do tego celu specjalnych suszarek do grzybów lub suszarki do włosów^[1].

Obecnie opisane eksykaty grzybów przechowuje się w szczelnych woreczkach plastykowych (tzw. woreczkach strunowych, zamykanych na zacisk). Początkowo przetrzymuje się je w zamrażarce (-10, –15 °C) przez 2 tygodnie. Ma to na celu zabicie ewentualnych pasożytów, które przetrwały w suszonych owocnikach. Po tym czasie wyciągnięte z zamrażarki woreczki z opisanymi eksykatami można przechowywać np. w pudełkach plastykowych. Takie postępowanie to obecnie standard w mykologii. Dobrze wysuszone grzyby w szczelnym woreczku plastykowym nie pleśnieją, ich zapach nie rozchodzi się po pomieszczeniu, a opakowanie uniemożliwia dostanie się do nich niepożądanych organizmów^[1].

Prawidłowo opisany eksykat grzyba zawiera nie tylko jego nazwę gatunkową (jeśli była oznaczona), ale również miejsce znalezienia, datę i opis siedliska – zwłaszcza gatunki drzew, pod którymi, lub na których go znaleziono, rodzaj podłoża, wilgotność itd. Pożądane jest dołączenie do niego fotografii grzyba oraz siedliska^[2].

Grzyby po wysuszeniu wskutek utraty wody silnie kurczą się, zmieniając rozmiary i kształt, często także następuje zmiana barwy. Z tego powodu przy opisie morfologii gatunków podaje się, czy dotyczy ona okazów w stanie świeżym, czy w stanie wysuszonym (w eksykatach)^[3].