Analytisch en synthetisch oordeel

De tegenstelling analytisch-synthetisch oordeel werd geïntroduceerd door Immanuel Kant om onderscheid te maken tussen twee verschillende proposities (uitspraken). Deze begrippen werden door latere filosofen anders geïnterpreteerd.

Een analytisch oordeel is in de filosofie (met name in de logica^[1] een bewering (propositie) over een zaak (het subject) waarbij dat wat erover wordt gezegd (het predicaat) al vervat ligt in het begrip van die zaak. Er is sprake van vanzelfsprekendheid: "alle broers zijn mannelijk" en "alle vrijgezellen zijn ongehuwd" zijn voorbeelden van dergelijke analytische oordelen.

Typisch aan een analytisch oordeel is dat het een a priori bewering is, en dus niet ontleend is aan ervaring of bewijs. Alle wiskundige stellingen zijn analytisch. Wiskundige stellingen zijn uitgangspunten waarvoor geen bewijs mogelijk is. Voorbeeld: een rechte lijn is de kortste verbinding tussen twee punten.

Bij een synthetisch oordeel wordt aan het subject een eigenschap (predicaat) toegekend zonder dat dit vanzelfsprekend is. Voorbeeld: "deze kat is zwart". Dit oordeel komt via waarneming tot stand terwijl bij een analytisch oordeel begrip van het subject de hoofdrol vervult. Analytische oordelen worden 'noodzakelijk' genoemd terwijl synthetische oordelen contingent zijn - ze kunnen waar of niet waar zijn. Een voorbeeld van contingentie in een synthetisch oordeel is "Alle T-Fords zijn zwart". Dit is uiteraard niet altijd het geval: het is afhankelijk van het geval en het toeval en kan dus betwist worden.

Een analytisch oordeel is onmiddellijk inzichtelijk. Een synthetisch oordeel heeft argumentatie nodig: de geldigheid van een synthetische uitspraak kan betwist worden. Tot vóór Immanuel Kant meenden filosofen dat synthetische oordelen a priori niet mogelijk waren, en dat ze dus steeds voortkwamen uit de ervaring (zie verder).

1. ↑ Zie propositielogica en predicatenlogica