Denario

Para a moeda de bronce da República de Roma de igual valor (10 ases), ver decussis.

Denario (en latín: denarius; plural: denarii) foi moeda máis común e típica da época republicana da Roma antiga, e da que aínda se conservan innumerables pezas, denomínase denario. Coñécese con este nome á moeda de prata equivalente a 10 ases, cuxo peso nos 50 primeiros anos da súa institución foi dun sextante de onza; ou sexa, de 4,54 gramos, entrando 72 pezas nunha libra. Cando o ás baixou de peso a unha onza, o denario reduciuse a 3,90 gramos (ou sexa, de 84 pezas nunha libra) sen diminuír máis peso ata a época do Emperador Nerón, pero comprendendo 16 ases en lugar dos 10 que lle correspondían polo seu nome. Como divisores do denario, figuran:

• o quinario, que valía a metade daquel, equivalente a cinco ases.
• o sestercio ou a cuarta parte dun denario, equivalente a dous ases e medio.

Equivalencias entre moedas romanas
Moeda	Denario	Quinario	Sestercio	As	Metal
Denario (símbolo X)	1	2	4	10
Quinario (símbolo V)	1/2	1	2	5
Sestercio (símbolo IIS)	1/4	1/2	1	2,5
As (símbolo I)	1/10	1/5	2/5	1
Áureo	25	1/40 da libra romana (aproximadamente 8 g)

Os tipos do anverso nos denarios e os seus divisores foron ao principio figuras de divindades romanas, a semellanza dos ases, levando, do mesmo xeito que os quinarios, a cabeza de Roma personificada, cuberta con gálea ou casco (que moitos confunden con Minerva).

No reverso, levan a figura de Dióscuros (Cástor e Pólux) tirando do carro da Vitoria ou unha cuadriga (catro cabalos) arrastrando o carro de Xúpiter ou de Marte, de onde veñen os nomes de bigato e cuadrigato que se adoitan dar ás devanditas pezas. Moito máis tarde, en sucesivas emisións, irán desaparecendo as referidas divindades para dar lugar a figuras moi variadas, segundo o capricho do maxistrado que dirixía a cuñaxe e que consistían en representacións de antigos personaxes, recordos de familia, emblemas ou símbolos da mesma, e despois, fazañas ou empresas do respectivo maxistrado. Chegado o final da República ou época do Triunvirato de Xulio César, empezou a figurar nunha cara das moedas o retrato do personaxe que as autorizaba.