Psikologia ebolutiboa

Psikologia ebolutiboa gizarte- eta natura-zientzien ikuspegi teorikoa da, egitura psikologikoa ikuspegi ebolutibo moderno batetik aztertzen duena^[1]. Giza ezaugarri psikologiko eboluzionatuak identifikatzen saiatzen da, hau da, hautespen natural edo sexualaren produktu funtzionalak giza eboluzioan. Mekanismo fisiologikoei buruzko pentsamendu moldagarria, hala nola bihotzari, birikei eta immunitate-sistemari buruzkoa, ohikoa da eboluzio-biologian. Psikologo ebolutibo batzuek pentsamendu bera aplikatzen diote psikologiari, adimenaren modulartasuna gorputzarenaren antzekoa dela argudiatuz, eta egokitzapen modular ezberdinek funtzio desberdinak betetzen dituztela. Psikologo ebolutibo horiek diote giza portaeraren zati handi bat gizakien antzinako inguruneetan arazo errepikakorrak konpontzeko eboluzionatu zuten egokitzapen psikologikoen emaitza dela.

Psikologia ebolutiboa ez da soilik psikologiaren azpiadar bat, baizik eta bere teoria ebolutiboak sorrerako esparru metateorikoa eman dezake, psikologiaren eremu osoa biologiarekin egin duen bezala integratuko duena^[2][3][4].

Psikologo eboluzionistek diote kultura guztietan modu unibertsalean gertatzen diren portaerak edo ezaugarriak hautagai onak direla egokitzapen ebolutiboak egiteko, hala nola besteen emozioak inferitzeko gaitasuna, ahaideen eta ahaide ez direnen artean bereiztea, bikote osasuntsuenak identifikatzea eta hobestea eta besteekin lankidetzan aritzea. Haur-hilketarekin, adimenarekin, ezkontza-ereduekin, promiskuitatearekin, edertasunaren pertzepzioarekin, bikotearen prezioarekin eta gurasoen inbertsioarekin lotutako giza portaera sozialari buruzko aurkikuntzak egin ditu. Psikologia ebolutiboaren teoriak eta aurkikuntzak arlo askotan aplikatzen dira, hala nola ekonomian, ingurumenean, osasunean, zuzenbidean, kudeaketan, psikiatrian, politikan eta literaturan^[5][6].

Psikologia ebolutiboaren aurkako kritikak honako gai hauei buruzkoak dira: konprobabilitatea, suposizio kognitiboak eta ebolutiboak (hala nola garunaren funtzionamendu modularra eta antzinako inguruneari buruzko ziurgabetasun handia), azalpen ez-genetikoen eta ez-moldagarrien garrantzia, eta ikerketaren emaitzen interpretazioen ondoriozko gai politiko eta etikoak.

1. ↑ Schacter, Daniel L.. (2011). Psychology. (2nd ed. argitaraldia) Worth Publishers ISBN 978-1-4292-3719-2. PMC 755079969. (Noiz kontsultatua: 2022-06-06).
2. ↑ «Evolutionary Psychology Primer by Leda Cosmides and John Tooby» www.cep.ucsb.edu (Noiz kontsultatua: 2022-06-06).
3. ↑ Duntley, Joshua D.; Buss, David M.. (2008-01-16). «Evolutionary Psychology Is a Metatheory for Psychology» Psychological Inquiry 19 (1): 30–34.  doi:10.1080/10478400701774105. ISSN 1047-840X. (Noiz kontsultatua: 2022-06-06).
4. ↑ (Ingelesez) Carmen, Rachael A.; Geher, G.; Glass, D.; Guitar, Amanda E.; Johnsen, Laura L.; Philip, Melvin M.; Newmark, R.; Tauber, Briana R.. (2013). «Evolution Integrated Across All Islands of the Human Behavioral Archipelago: All Psychology as Evolutionary Psychology» undefined (Noiz kontsultatua: 2022-06-06).
5. ↑ Oxford handbook of evolutionary psychology. Oxford University Press 2007 ISBN 978-0-19-856830-8. PMC 75713253. (Noiz kontsultatua: 2022-06-06).
6. ↑ The handbook of evolutionary psychology. John Wiley & Sons 2005 ISBN 978-0-471-26403-3. PMC 57002427. (Noiz kontsultatua: 2022-06-06).