Rhufain

Rhufain

Math	tref ar y ffin, abolished municipality in Italy, cyrchfan i dwristiaid, metropolis, y ddinas fwyaf, tref goleg, dinas fawr, cymuned, national capital
LL-Q7913 (ron)-KlaudiuMihaila-Roma.wav, Pl-Rzym.ogg
Poblogaeth	2,748,109
Sefydlwyd	c. 21 Ebrill 753 CC (wedi 814 CC, cyn 747 CC, founding of Rome, tua)
Pennaeth llywodraeth	Roberto Gualtieri
Cylchfa amser	UTC+01:00, UTC+2
Gefeilldref/i	Paris, Kraków, Johannesburg, Cincinnati, Douala, Marbella, Bwrdeistref Achacachi, Tokyo, Sevilla, Benevento, Seoul, Contrada della Lupa, Plovdiv, Kyiv, Washington, Brasília, Beijing, Dinas Mecsico
Nawddsant	Sant Pedr, yr Apostol Paul
Iaith/Ieithoedd   swyddogol	Eidaleg
Daearyddiaeth
Sir	Dinas Fetropolitan Rhufain
Gwlad	Yr Eidal
Arwynebedd	1,287.36 km²
Uwch y môr	21 metr
Gerllaw	Afon Tiber, Aniene, Môr Tirrenia
Cyfesurynnau	41.8931°N 12.4828°E
Cod post	00118–00199
Gwleidyddiaeth
Corff deddfwriaethol	Cyngor Dinas Rhufain
Swydd pennaeth   y Llywodraeth	Maer Rhufain
Pennaeth y Llywodraeth	Roberto Gualtieri
Sefydlwydwyd gan	Romulus, Remus
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Prifddinas yr Eidal yw Rhufain ( ynganiad : Roma yn Eidaleg a Lladin). Saif yng ngorllewin canolbarth yr Eidal ar lan Afon Tiber tua 30 km o lan Môr Tirrenia. Lleolir Dinas y Fatican, sef sedd y Pab a'r Eglwys Gatholig Rufeinig mewn clofan yng nghanol y ddinas; hi yw gwlad leia'r byd^[1]. Mae gan y brifddinas boblogaeth o dros 2,748,109 (1 Ionawr 2023)^[2] ac arwynebedd o 1,285 km2 (496.1 mi sg).^[3] Y brifddinas ehangach, neu 'Rhufain Fwayf', a elwir hefyd yn 'Rhufain Fetropolitan', gyda'i phoblogaeth o tua 4,227,059 (Ionawr 2023)^[4], yw dinas fetroploitan fwyaf yn yr Eidal; cafodd ei sefydlu fel uned weinyddol ar 1 Ionawr 2015. Ceir 20 o ardaloedd gweinyddol yn yr Eidal, a saif Rhufain o fewn ardal Lazio. Yn y 2020au dinas Rhufain oedd y drydedd ddinas fwyaf poblog yn yr Undeb Ewropeaidd yn ôl poblogaeth o fewn terfynau dinasoedd.

Fe'i galwyd gyntaf yn "Ddinas Dragwyddol" (Lladin: Urbs Aeterna; Eidaleg: La Città Eterna) gan y bardd Rhufeinig Tibullus yn 1g CC, a defnyddiwyd yr enw hefyd gan Ovid, Virgil, a Livy. Gelwir Rhufain hefyd yn "Caput Mundi" (Prifddinas y Byd).^[5] Yn ystod ei hanes hir bu Rhufain yn brifddinas ar y Deyrnas Rufeinig, y Weriniaeth Rufeinig, a'r Ymerodraeth Rufeinig.^[6][7]

Yn ôl y chwedl sefydlwyd y dref gan Romulus, gefaill Remus ar 21 Ebrill, 753 C.C., a laddodd ei frawd Remus yn ddiweddarach. Y dyddiad hwn yw sylfaen y Calendr Rhufeinig a Chalendr Iŵl (Ab urbe condita). Roedd Romulus a Remus yn blant i'r duw Mawrth a chawsant eu magu gan fleiddast (yn Eidaleg, La Lupa Capitolina).^[8]

Sefydlwyd Rhufain ar Fryn yr Haul (sef Bryn Palatîn), a ehangwyd i gynnwys Saith Bryn Rhufain: Bryn Palatîn, Bryn Aventîn, Bryn Capitolîn, Bryn Quirinal, Bryn Viminal, Bryn Esquilîn a Bryn Caelian. Enwyd y rhain ar ôl y lleuad, Mercher, Gwener, Mawrth, Iau a Sadwrn.

Mae amffitheatr y Colosseum a theml y Pantheon ymhlith adeiladau enwocaf y ddinas. Daw'r Circus Maximus a'r Domus Aurea, plasty'r ymerawdwr Nero, hefyd o gyfnod yr Ymerodraeth. Ceir nifer o symbolau o ddinas Rhufain, gan gynnwys yr Eryr Ymerodrol, Y Fleiddast Gapitolinaidd a'r llythrennau SPQR, sydd yn sefyll am senatus populusque Romanus (senedd a phobl Rhufain), i'w gweld ledled y ddinas hyd heddiw.

1. ↑ "What is the smallest country in the world?". History.com (yn Saesneg). Cyrchwyd 27 Medi 2018.
2. ↑ https://demo.istat.it/?l=it.
3. ↑ "Principal Agglomerations of the World". Citypopulation. Ionawr 2017.
4. ↑ https://demo.istat.it/app/?l=it&a=2023&i=D7B.
5. ↑ Andres Perez, Javier (2010). "Approximación a la Iconografía de Roma Aeterna" (PDF). El Futuro del Pasado. tt. 349–363. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 23 Medi 2015. Cyrchwyd 28 Mai 2014.
6. ↑ "Popolazione residente al 1° gennaio".
7. ↑ Stephanie Malia Hom, "Consuming the View: Tourism, Rome, and the Topos of the Eternal City", Annali d'Igtalianistica 28:91–116 Nodyn:Jstor
8. ↑ Heiken, G., Funiciello, R. and De Rita, D. (2005), The Seven Hills of Rome: A Geological Tour of the Eternal City. Gwasg Prifysgol Princeton.