Mater Prydain

Y Celtiaid
Pair Gundestrup
Brythoniaid Cymru Brythoniaid Silures Ordovices Demetae Deceangli Gangani
Llwythau eraill Rhestr o lwythau
Rhanbarthau hynafol Celtiaid Gâl Galatia Celtiberiaid Cynhanes yr Alban Cynhanes Cymru Pictiaid
Diwylliannau hynafol Hallstatt La Tène
Crefydd hynafol Derwyddiaeth Derwydd Bardi Vates Crefydd y Brythoniaid Crefydd yn y Brydain Rufeinig Crefydd Alo-Rufeinig Amldduwiaeth Rhestr Duwiau
Mytholeg y Brythoniaid Mytholeg Gymreig Mabinogi Hanes Taliesin Culhwch ac Olwen Pedair Cainc y Mabinogi Llên gwerin Cymru Mater Prydain Cylch Arthur
Mytholeg Oidelig Táin Bó Cúailnge Cylch Wlster Cylch y Ffeniaid Immram Echtrae
Ieithoedd Celtiaid Ieithoedd Brythonaidd Cymraeg Brythoneg Hen Gymraeg Cymraeg Canol Cernyweg Llydaweg Gwyddeleg Gaeleg yr Alban Manaweg
Celtiaid modern Cymry Albanwyr Gwyddelod Llydawyr Cernywiaid Manawiaid
Gwledydd Celtaidd Cymru Yr Alban Iwerddon Cernyw Llydaw Ynys Manaw
Prif fudiadau gwleidyddol Annibyniaeth i Gymru Datganoli Cymru Annibyniaeth yr Alban Iwerddon Unedig Llydaw Unedig Datganoli Cernyw Undod Celtaidd
v t e

Enw ar gylch chwedloniaeth sy'n seiliedig ar lenyddiaeth Gymraeg, Llydaweg, a Chernyweg yr Oesoedd Canol, yn enwedig mewn cyd-destun barddoniaeth Hen Ffrangeg ac Eingl-Normaneg, yw Mater Prydain. Dyma enw cyfleus i ddisgrifio'r traddodiad llenyddol am y Brenin Arthur sy'n seiliedig ar hanes traddodiadol a mytholeg genedlaethol y Brythoniaid. I raddau helaeth mae Mater Prydain yn gyfystyr â Chylch Arthur, ond yn cynnwys ambell gwaith sy'n rhannu themâu a motiffau tebyg â chwedlau Arthur ond nid yr un cymeriadau na'r un straeon.

Bathwyd yr enw Matière de Bretagne gan Jean Bodel yn ei gerdd Hen Ffrangeg La Chanson des Saisnes (tua 1200), a rennid barddoniaeth ramantaidd ac epig Ewrop yn dri thraddodiad: Mater Rhufain, sef rhamantau'r Henfyd, Cylch Caerdroea, hen farddoniaeth Ladin, a chwedlau Alecsandraidd; Mater Ffrainc, hynny yw chansons de geste ac arwrgerddi am oes Siarlymaen; a Mater Prydain, sy'n cynnwys rhamantau Arthuraidd a cherddi eraill am serch llys a sifalri. Er bod y dull hwn o gategoreiddio barddoniaeth ganoloesol yn boblogaidd, nid yw'n cynnwys pob rhamant ac arwrgerdd a genid gan feirdd yr Oesoedd Canol. Bellach, cynhwysir sawl rhamant Saesneg Canol yn y corff a elwir Mater Lloegr.

Cyfansoddwyd barddoniaeth Mater Prydain ar ddwy ffurf lenyddol: y lais neu gerddi Llydewig, a'r rhamant llys. Prif awdur y lais Eingl-Normaneg ydy Marie de France, a ysgrifennodd yn Lloegr yn y 1170au. Cerddi traethiadol byrion ydynt sy'n ymwneud â serch, ymladdfeydd, anturiaethau, hud a lledrith, a'r tylwyth teg ac yn tynnu'n gryf ar lên gwerin Celtaidd a contes storïwyr Ffrangeg Llydaw. Lleolir y straeon hyn yn Llydaw, Cernyw, a Lloegr, ac ymhlith y straeon mae Trystan ac Esyllt a Lanval, un o farchogion llys Arthur. Y prif ramantau Arthuraidd ydy pum rhamant Chrétien de Troyes a ysgrifennwyd yn y 1170au a'r 1180au, sy'n cyflwyno Mater Prydain ar ei ffurf fwyaf ddatblygedig.^[1]

1. ↑ John T. Koch (gol.), Celtic Culture: A Historical Encyclopedia (Santa Barbara, Califfornia: ABC-CLIO, 2006), tt. 1280–81.