Eglwys yr Holl Saint, Gresffordd

Eglwys yr Holl Saint

Math	eglwys
Sefydlwyd	13 g
Daearyddiaeth
Lleoliad	Gresffordd
Sir	Gresffordd
Gwlad	Cymru
Uwch y môr	75.3 metr
Cyfesurynnau	53.088°N 2.97724°W
Statws treftadaeth	adeilad rhestredig Gradd I
Cysegrwyd i	gŵyl (yr) Hollsaint
Manylion
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Eglwys o'r 13g, gyda'i glychau'n un o Saith Rhyfeddod Cymru ydyw Eglwys yr Holl Saint, Gresffordd. Cyfeiriodd dogfen hynafol, erbyn hyn ar goll, at yr eglwys, gan ddweud bod Trahaearn ap Ithel ap Eunydd a'i bump brawd wedi sefydlu'r eglwys ac wedi rhoi'r tir ar ei gyfer. Ychwanegwyd ystlys, ymestynwyd y gangell ac ychwanegwyd claddgell yn 14g.

Dymwchwelwyd yr hen eglwys yn 15g, ac adeiladwyd yr eglwys bresennol. Cadwyd rhannau'n unig o'r waliau gorllewinol a dwyreiniol. Adeiladwyd yr eglwys gyda thywodfaen o ardal Cefn. Tu mewn yr eglwys mae corffddelw, Madog ap Llywelyn ap Gruffudd, yn fwy na thebyg. Hefyd, mae cerflun hynafol o Atropos ar hen allor Rhufeinig^[1], cerflun o Syr David Hanmer (tad yng nghyfraith i Owain Glyn Dŵr) a llechen ar gof Goronwy ap Iorwerth. Yn ymyl y drws gogleddol, mae cofeb i'r 266 o fechgyn lleol a laddwyd yn nhrychineb Gresffordd^[2]

Yn ôl hen rigwm, mae clychau'r eglwys yn un o Saith Rhyfeddod Cymru.^[2]

1. ↑ Gwefan Cyngor Bwrdeistref Wrecsam^{[dolen farw]}
2. ↑ ^{2.0 2.1} Gwefan britainexpress