Deceangli

Roedd y Deceangli neu Deceangi yn un o'r llwythau Celtaidd oedd yn byw yng Nghymru yn Oes yr Haearn a chyfnod y Rhufeiniaid. Roedd y llwyth yn byw yng ngogledd-ddwyrain Cymru, yn ôl pob tebyg yn y tiriogaethau sy'n cyfateb i Sir Ddinbych, Sir y Fflint, a rhannau o Sir Conwy a Sir Wrecsam heddiw.

Y Celtiaid
Pair Gundestrup
Brythoniaid Cymru Brythoniaid Silures Ordovices Demetae Deceangli Gangani
Llwythau eraill Rhestr o lwythau
Rhanbarthau hynafol Celtiaid Gâl Galatia Celtiberiaid Cynhanes yr Alban Cynhanes Cymru Pictiaid
Diwylliannau hynafol Hallstatt La Tène
Crefydd hynafol Derwyddiaeth Derwydd Bardi Vates Crefydd y Brythoniaid Crefydd yn y Brydain Rufeinig Crefydd Alo-Rufeinig Amldduwiaeth Rhestr Duwiau
Mytholeg y Brythoniaid Mytholeg Gymreig Mabinogi Hanes Taliesin Culhwch ac Olwen Pedair Cainc y Mabinogi Llên gwerin Cymru Mater Prydain Cylch Arthur
Mytholeg Oidelig Táin Bó Cúailnge Cylch Wlster Cylch y Ffeniaid Immram Echtrae
Ieithoedd Celtiaid Ieithoedd Brythonaidd Cymraeg Brythoneg Hen Gymraeg Cymraeg Canol Cernyweg Llydaweg Gwyddeleg Gaeleg yr Alban Manaweg
Celtiaid modern Cymry Albanwyr Gwyddelod Llydawyr Cernywiaid Manawiaid
Gwledydd Celtaidd Cymru Yr Alban Iwerddon Cernyw Llydaw Ynys Manaw
Prif fudiadau gwleidyddol Annibyniaeth i Gymru Datganoli Cymru Annibyniaeth yr Alban Iwerddon Unedig Llydaw Unedig Datganoli Cernyw Undod Celtaidd
v t e

Daeth y Rhufeiniaid i gysylltiad a'r llwythau Cymreig am y tro cyntaf tua 48 O.C. pan ymosododd llywodraethwr Prydain, Publius Ostorius Scapula ar y Deceangli. Nid ymddengys eu bod wedi gwrthwynebu rhyw lawer, yn wahanol iawn i'w cymdogion yr Ordoficiaid, yn y gorllewin, a'r Silwriaid yn y de. Ni wyddir am unrhyw dref yn eu tiriogaeth, ond efallai fod rhyw fath o dref yn bodoli o amgylch caer Rufeinig Canovium (Caerhun). Gall fod y gaer yma ar Afon Conwy yn nhiriogaeth y Deceangli, neu efallai ei bod yn gwarchod y ffin rhyngddynt hwy a'r Ordoficiaid, ynghyd â'r man croesi strategol ar yr afon.

Saif bryngaer sylweddol Pen y Corddin (ger Llanddulas, Sir Conwy), a godwyd yn Oes yr Haearn, yng ngogledd-orllewin tiriogaeth y Deceangli; cafwyd hyd i ddrylliau o grochenwaith Rhufeinig yno ac ymddengys hefyd iddi gael ei hatgyweirio yn y cyfnod Rhufeinig. Ar hyd yr arfordir i'r dwyrain ceir bryngaer Dinorben. Roedd yn cael ei phreswylio yn y cyfnod Rhufeinig a darganfuwyd crochenwaith a darnau arian yn dyddio o'r 3edd a'r 4g yno. Mae bryngaerau eraill ar diriogaeth dybiedig y Deceangli yn cynnwys Foel Fenlli, Moel Arthur a Moel Hiraddug.

Cedwir yr enw "Deceangli" fel "Tegeingl", y cantref canoloesol oedd yn cyfateb i ran helaeth o Sir y Fflint heddiw. Cafwyd hyd i nifer o ddarnau o blwm gyda stamp DECEANG neu rywbeth tebyg arnynt, ac ymddengys fod y rhain yn deillio o diriogaeth y llwyth yma yn y cyfnod Rhufeinig. Mae'n bosibl hefyd fod yr enw lle Degannwy yn deillio o'r enw Deceangli, er nad yw pob ieithydd yn cytuno.