Britannia

Britannia

Math	Talaith Rufeinig
Enwyd ar ôl	Pictiaid
Prifddinas	Llundain, Camulodunum
Sefydlwyd	43
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynol	yr Ymerodraeth Rufeinig
Sir	praetorian prefecture of Gaul
Gwlad	Rhufain hynafol
Cyfesurynnau	52.22°N 0.57°W
Cyfnod daearegol	yr Ymerodraeth Rufeinig
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Y Celtiaid
Pair Gundestrup
Brythoniaid Cymru Brythoniaid Silures Ordovices Demetae Deceangli Gangani
Llwythau eraill Rhestr o lwythau
Rhanbarthau hynafol Celtiaid Gâl Galatia Celtiberiaid Cynhanes yr Alban Cynhanes Cymru Pictiaid
Diwylliannau hynafol Hallstatt La Tène
Crefydd hynafol Derwyddiaeth Derwydd Bardi Vates Crefydd y Brythoniaid Crefydd yn y Brydain Rufeinig Crefydd Alo-Rufeinig Amldduwiaeth Rhestr Duwiau
Mytholeg y Brythoniaid Mytholeg Gymreig Mabinogi Hanes Taliesin Culhwch ac Olwen Pedair Cainc y Mabinogi Llên gwerin Cymru Mater Prydain Cylch Arthur
Mytholeg Oidelig Táin Bó Cúailnge Cylch Wlster Cylch y Ffeniaid Immram Echtrae
Ieithoedd Celtiaid Ieithoedd Brythonaidd Cymraeg Brythoneg Hen Gymraeg Cymraeg Canol Cernyweg Llydaweg Gwyddeleg Gaeleg yr Alban Manaweg
Celtiaid modern Cymry Albanwyr Gwyddelod Llydawyr Cernywiaid Manawiaid
Gwledydd Celtaidd Cymru Yr Alban Iwerddon Cernyw Llydaw Ynys Manaw
Prif fudiadau gwleidyddol Annibyniaeth i Gymru Datganoli Cymru Annibyniaeth yr Alban Iwerddon Unedig Llydaw Unedig Datganoli Cernyw Undod Celtaidd
v t e

Mae'r erthygl yma yn trafod y dalaith o'r Ymerodraeth Rufeinig. Am ystyron eraill, gweler Britannia (gwahaniaethu)

Britannia oedd yr enw a roddwyd gan y Rhufeiniaid ar y dalaith a sefydlwyd ar Ynys Prydain yn dilyn y goncwest dan Aulus Plautius yn 43 OC, yn nheyrnasiad yr ymerawdwr Claudius. Roedd Britannia yn dalaith gonswlaidd, hynny yw roedd yn rhaid i lywodraethwr y dalaith fod yn gonswl. Yn nes ymlaen, yr oedd yn bosibl i’r llywodraethwr fod o radd ecwestraidd.

Dros y blynyddoedd nesaf, ymestynnwyd y dalaith i ran helaeth o'r ynys; gyda'r llywodraethwr Agricola yn ymgyrchu ymhell i ogledd yr Alban. Yn y blynyddoedd wedyn, enciliodd y Rhufeiniaid o'r gogledd. Ar rai adegau, Mur Antoninus yn yr Alban oedd ffîn y dalaith, ond ran amlaf Mur Hadrian yng ngogledd Lloegr oedd y ffîn.

Yn nechrau'r 3g, rhannwyd Britannia yn ddwy dalaith, Britannia Superior a Britannia Inferior. Yn ddiweddarach, sefydlodd Diocletian bedair talaith, wedi eu cyfuno yn Diocese y Prydeiniau: Maxima Caesariensis yn y de-ddwyrain gyda’r brifddinas yn Llundain, Flavia Caesariensis yn y dwyrain gyda Lincoln fel prifddinas, Britannia Secunda yn y gogledd gyda’r brifddinas yn Efrog a Britannia Prima yn y gorllewin, yn cynnwys Cymru heddiw, gyda Cirencester fel prifddinas. Bu hefyd bumed talaith, Valentia, am gyfnod byr ymhellach i’r gogledd.

Ym mlynyddoedd olaf yr ymerodraeth Rufeinig yn y gorllewin, cododd nifer o gadfridogion o'r dalaith i hawlio'r orsedd. Yn 383, aeth Macsen Wledig (Magnus Maximus), a byddin o Brydain i geisio ei orseddu ei hun fel ymerawdwr. Yn 407, hawliodd Cystennin III yr orsedd, ac aeth yntau a byddin o Brydain i Gâl i ymladd yn erbyn yr ymerawdwr Honorius. Ymddengys iddo fynd a'r rhan fwyaf o'r milwyr Rhufeinig oedd yn weddill ym Mhrydain, gan adael y dalaith yn ddiamddiffyn. Tua 408 daeth gweinyddiaeth sifil Rhufain i ben ar yr ynys.