Wandervogel

De Wandervogel (de 'trekvogel'/'wandelvogel') is een Duitse jongerenbeweging die ontstond in het Berlijnse stadsdeel Steglitz in 1896. Deze bestond vooral uit scholieren en studenten uit de steden, die in groepsverband voettochten en bergwandelingen gingen maken in de vrije natuur. Door de voortschrijdende industrialisering en de idealen van de Romantiek, maakten zij zich los van het benauwende keurslijf van school en maatschappij, om in de vrije natuur een eigen levenswijze te ontwikkelen.

Onder de idealen uit de Romantiek vielen onder meer een nostalgische hang naar het verleden, een grote waardering voor de natuur, het belang van vriendschap en groepsbinding en de waardering van de volkscultuur. Naast de wandeltochten kwam dit in de Wandervogel bijvoorbeeld tot uitdrukking door het zingen van oude volksliedjes, die de jeugd verbonden met het verleden en het groepsgevoel versterkten. Met name het wijdverspreide volksliedboek Der Zupfgeigenhansl was binnen de Wandervogel zeer geliefd.

De Wandervogel-beweging vormde het begin van de Duitse Jeugdbeweging (Jugendbewegung) van de eerste drie decennia van de twintigste eeuw, die een aanzet vormde voor de vernieuwende pedagogiek, het naturisme en de reformbeweging.

De scholier Karl Fischer gaf de aanzet om de wandeltochten van het Gymnasium Steglitz te verankeren in een organisatie. Hierdoor werd in 1901 de Wandervogel als vereniging opgericht. Als groepsbegeleider drukte hij zijn stempel op de invulling van de activiteiten. Binnen enkele jaren breidde de beweging zich over het hele Duitse taalgebied uit.

Door verschillende opvattingen over leiding geven en over wat de kernpunten zouden moeten zijn, ontstonden er vele afsplitsingen en nieuwe verenigingen. Twistpunten waren bijvoorbeeld de deelname van meisjes en de keuze voor geheelonthouding.

De Eerste Wereldoorlog veranderde de verhouding tussen de Jugendbewegung en de Wandervogel. Een echt keerpunt was echter de veranderingen die de nationaalsocialisten doorvoerden, zoals de splitsing van de Jugendbünde (Jeugdbond) in de Hitlerjugend.