Myrddin

Mae Myrddin yn gymeriad pwysig yn llenyddiaeth Gymraeg a chwedloniaeth y Cymry, yn cynnwys yr hanesion am y Brenin Arthur. Efallai fod yr enw yn cyfeirio at sawl person, hanesyddol a chwedlonol.

Ceir y cyfeiriad cyntaf at berson o'r enw Myrddin mewn nifer o gerddi darogan, o ddyddiad ansicr ond yn cyfeirio at ddigwyddiadau yn y 6g yn yr Hen Ogledd. Mae'r rhain yn cynnwys yr Afallennau, yr Hoianau, Cyfoesi Myrddin a Gwenddydd ei chwaer, Gwasgargerdd Fyrddin yn y bedd a Peirian Faban. Gellir casglu o'r cerddi hyn fod Myrddin yn fardd llys i Gwenddoleu fab Ceidio, a laddwyd ym Mrwydr Arfderydd yn erbyn Rhydderch Hael. Dywedir i Fyrddin fynd yn wallgof o weld y lladdfa, a chael y ddawn i broffwydo.

Datblygwyd y chwedl yn ddiweddarach gan Sieffre o Fynwy, sy'n cysylltu Myrddin a de Cymru, ac yn enwedig â Chaerfyrddin, yn hytrach na'r Hen Ogledd. Yn ei Historia Regum Britanniae (1136) mae Sieffre yn adrodd fod Myrddin yn fachgen "heb dad", a bod bwriad i'w ladd a thaenellu ei waed ar sylfeini caer yr oedd Gwrtheyrn yn ceisio ei hadeiladu. Mae'r hanes yma yr un hanes a'r un a adroddir gan Nennius am Ddinas Emrys, ond mai Emrys Wledig (Ambrosius Aurelianus) yw'r bachgen yn stori Nennius, nid Myrddin; cyfeirir at Fyrddin fel 'Myrddin Emrys' yn aml. Yn ôl Sieffre daeth Myrddin yn ddewin ac yn gynghorydd i'r Brenin Arthur. Yn ddiweddarach ysgrifennodd Sieffre ei Vita Merlini ('Buchedd Myrddin') am Fyrddin ei hun.